Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όταν βρισκόμαστε σε ένα σκάφος, είναι η πυρκαγιά, με αμέσως επόμενο τη βύθιση λόγω εισροής υδάτων. Μεγαλύτερο φυσικά κίνδυνο αντιμετωπίζουν όσοι έχουν βενζινοκινητήρες, που στέκονται επάνω σε «βόμβες» 400-600 λίτρων με καλώδια ρεύματος να περνάνε δίπλα τους, με ανοξείδωτα tank χωρίς σωστή γείωση κ.ο.κ.. Η βασική αρχή όταν βρισκόμαστε σε σκάφος που κινδυνεύει είναι ότι το καλύτερο σωστικό μέσον είναι το ίδιο το σκάφος, έως ότου βουλιάξει. Η αρχή όμως αυτή ανατρέπεται αν υπάρχει φωτιά με κίνδυνο έκρηξης. Φυσικά όταν δούμε μια εστία φωτιάς δεν εγκαταλείπουμε αμέσως το σκάφος, πριν κάνουμε κάποιες ενέργειες.

Αιτίες πρόσκλησης πυρκαγιάς

Η κυριότερη αιτία πρόσκλησης πυρκαγιάς σε σκάφος είναι η πρόκληση βραχυκυκλώματος στην ηλεκτρικής εγκατάσταση. Ακολουθεί η πρόκληση πυρκαγιάς από εστίες γκαζιού, από λάδι σε εστία και από ξεχασμένα αποτσίγαρα. Φυσικά σπάνια περίπτωση είναι η πυρκαγιά λόγω κεραυνού που πέφτει στο σκάφος.

Πως δημιουργείται η φωτιά;

Η «φωτιά» μπορεί να είναι απαραίτητη στη ζωή μας και για την εξέλιξη της τεχνολογίας όταν είναι ελεγχόμενη, αλλά μπορεί να καταστρέψει τα πάντα, όταν ξεφύγει από τον έλεγχο. Δεν είναι τυχαίο το σκωπτικό τρίπτυχο «Πυρ, γυνή και θάλασσα». Οι λέξεις «φωτιά» και «πυρκαγιά», μπορεί να έχουν την ίδια αιτία χημικής αντίδρασης, διαφέρουν όμως στην έννοια γιατί η λέξη «φωτιά» παραπέμπει στην καύση με σκοπό την πρόκληση ενέργειας (θερμότητας ή το φωτός), ενώ η λέξη «πυρκαγιά» (Πυρ - Καίω δηλαδή καταστρέφω), έχει ως έννοια την ανεξέλεγκτη καύση, που καταστρέφει.

Πριν αναλύσουμε τους τρόπους αντιμετώπισης της φωτιάς στο σκάφος πρέπει να δούμε τις προϋποθέσεις δημιουργίας φωτιάς.

Για να δημιουργηθεί και να αναπτυχθεί μία πυρκαγιά πρέπει οπωσδήποτε να συνυπάρξουν ταυτόχρονα τρεις παράγοντες, που ονομάζονται «Τρίγωνο πυρκαγιάς»:

Αέρας (οξυγόνο), Θερμότητα, Καύσιμη ύλη.

Ο αέρας που εμπεριέχει το οξυγόνο που είναι απαραίτητο για τη φωτιά, υπάρχει παντού στην ατμόσφαιρα.

Η θερμότητα είναι απαραίτητη για το άναμμα της φωτιάς και προέρχεται είτε από αναπτήρα, σπίρτα, σπινθήρα, αναμμένα τσιγάρα, είτε από ακτινοβολία από θερμή επιφάνεια.

Η καύσιμη ύλη μπορεί να είναι σε:

• Υγρή μορφή (βενζίνη, πετρέλαιο, λάδια, οινόπνευμα, χημικά κ.ο.κ)
• Αέρια μορφή (γκάζι)
• Στερεή μορφή (ξύλα, πλαστικά, πολυεστέρας, χαρτιά, πλαστικά κ.ο.κ). Πρακτικά όλα τα στερεά καίγονται με τη μόνη διαφορά κάποια είναι εύφλεκτα σε χαμηλές θερμοκρασίες και άλλα σε υψηλές.

Σημαντική σημείωση: Τα υγρά και στερεά καύσιμα καίγονται στην εξωτερική τους επιφάνεια, ενώ τα αέρια και εσωτερικά, γι αυτό είναι και τα πλέον επικίνδυνα.

Επομένως σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της φωτιάς παίζει η αιτία πρόκλησης.

Μέθοδοι αποτελεσματικής αντιμετώπισης κατάσβεσης

Το πρώτο που πρέπει να έχουμε σε περίπτωση πυρκαγιάς, είναι η «ψυχραιμία», γιατί ο πανικός είναι η αιτία καταστροφής και πιθανόν απώλειας ανθρώπινης ζωής και έχουμε πολλά παραδείγματα αρνητικά αλλά και θετικά, τρόπου αντιμετώπισης, Όταν έπιασε φωτιά το πλοίο «Ελευθέριος Βενιζέλος», χάρις στην ψυχραιμία του πληρώματος, έφτασαν όλοι σώοι στον Πειραιά, εν αντιθέσει με άλλο πλοίο που έπιασε φωτιά στην Αδριατική και όσοι έπεσαν στη θάλασσα πανικόβλητοι χάθηκαν και σώθηκαν όσοι έμειναν στο πλοίο.

Το πρώτο που κάνουμε όταν αντιληφθούμε φωτιά, είναι να κλείσουμε τους γενικούς διακόπτες ρεύματος για να αποφύγουμε βραχυκυκλώματα λόγω φωτιάς ή υψηλής θερμοκρασίας. Φυσικά πρέπει να γνωρίζουμε ότι διακόπτεται και η λειτουργία του VHF, εκτός και αν υπάρχει ανεξάρτητη μπαταρία τροφοδοσίας, όπως σε όλα τα επαγγελματικά σκάφη.

Γνωρίζοντας τους παράγοντες από το τρίγωνο της πυρκαγιάς, θα πρέπει να αφαιρέσουμε τουλάχιστον έναν παράγοντα, για να σταματήσει η πυρκαγιά.

Ας δούμε πως αφαιρείται κάθε ένας παράγοντας:

Απομόνωση οξυγόνου

Αν καταφέρουμε να απομονώσουμε το χώρο από ατμοσφαιρικό αέρα, η φωτιά θα σβήσει άμεσα. Γι αυτό αν η πυρκαγιά προέρχεται από μηχανοστάσιο, ποτέ δεν ανοίγουμε τα ταμπούκια για να μπει αέρας. Για την κατάσβεση συνήθως υπάρχει μια μικρή οπή, για να βάλουμε το στόμιο του πυροσβεστήρα. Η μέθοδος απομόνωσης είναι η τοποθέτηση μιας πυρίμαχης κουβέρτας, που είναι απαραίτητη σε κάθε σκάφος, αλλά και στο σπίτι μας που κοστίζει κάτω από 10€, ή εναλλακτικά να πετάξουμε επάνω βρεγμένες κουβέρτες και ότι υλικό βρούμε που να μην είναι εύφλεκτο. Για παράδειγμα αν έχουμε ξεχάσει τηγάνι με λάδι επάνω σε εστία, θα υπάρξει ανάφλεξη. Καταστροφικό είναι να ρίξουμε νερό γιατί θα επεκταθεί αμέσως η πυρκαγιά. Η μόνη λύση είναι η πυρίμαχη κουβέρτα ή οποιοδήποτε ύφασμα, που σκεπάζουμε τη φλόγα.

Αφαίρεση καύσιμης ύλης

Ανάλογα με το υλικό της καύσιμης ύλης αντιδρούμε ανάλογα. Αν προέρχεται από φιάλη υγραερίου, κλείνουμε τη στρόφιγγα για να σταματήσει η τροφοδοσία. Αν είναι υγρό καύσιμο και υπάρχει διαρροή, προσπαθούμε να κλείσουμε βάνες τροφοδοσίας καυσίμου. Εάν έχουν πιάσει φωτιά στερεά, π.χ. πλαστικά, ξύλα κλπ, προσπαθούμε αν είναι δυνατόν να απομακρύνουμε τα διπλανά για να μην επεκταθεί η φωτιά ή αν μπορούμε πετάμε το αναφλεγόμενο αντικείμενο στη θάλασσα.

Μείωση θερμότητας

Η συνηθέστερη μέθοδος είναι η ψύξη με νερό ή με ειδικό πυροσβεστήρα.

Αποκοπή φλόγας

Η συνηθέστερη μέθοδος είναι η ψύξη με νερό ή πυροσβεστήρα ή κουβέρτα.

Πυροσβεστικά μέσα για κατάσβεση πυρκαγιάς

• Το πρώτο υλικό κατάσβεσης που έχουμε εύκολα στο σκάφος, είναι το «νερό», που μειώνει την θερμότητα και παράλληλα διακόπτει τη φλόγα. Όταν πέφτει συνεχώς επάνω στην εστία διακόπτει και την παροχή αέρα. Ενώ είναι ιδανικό για στερεά καύσιμα, δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε για την κατάσβεση πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε σε υγρά ή αέρια καύσιμα ή σε καλώδια που περνά ηλεκτρικό ρεύμα.
• Πυροσβεστήρες. Οι πυροσβεστήρες είναι υποχρεωτικοί σε κάθε σκάφος και πρέπει να βρίσκονται σε σημεία που να βρίσκονται εύκολα (πορτάκι στο deck, δίπλα στην κουζίνα) και όχι καταχωνιασμένα σε ταμπούκια.

Υπάρχουν τριών ειδών πυροσβεστήρες,

• αφρού
• ξηράς σκόνης
• διοξειδίου του άνθρακος

Ας αναλύσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του καθενός.

•  Πυροσβεστήρας αφρού. Είναι οι συνηθισμένοι πυροσβεστήρες που έχουμε στα σκάφη και στα αυτοκίνητα. Είναι ιδανικοί για κατάσβεση πυρκαγιάς σε υγρά, αέρια αλλά και στερεά καύσιμα. Δρα άμεσα και χωρίς πολλές ζημιές μιας και επικάθεται στα φλεγόμενα αντικείμενα, διακόπτοντας την ανανέωση ατμοσφαιρικού αέρα. Παράλληλα ψύχει και το φλεγόμενο αντικείμενο.
• Πυροσβεστήρας ξηρής σκόνης. Χρησιμοποιούνται με εκτοξευτήρα και αποκόπτει εύκολα τη φλόγα, με την κρούστα που δημιουργείται επάνω στην φλεγόμενη επιφάνεια αποκόπτεται η παροχή αέρα και παράλληλα ψύχει το υλικό. Επειδή είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, ενδείκνυται για βραχυκυκλώματα ή για υγρά καύσιμα που έχουν χυθεί σε επιφάνεια. Το κακό είναι ότι μετά αφήνει υπολείμματα που σε ένα μηχανοστάσιο δημιουργούν προβλήματα.
• Πυροσβεστήρας διοξειδίου του άνθρακα. Ιδανικό για υγρά καύσιμα γιατί εκτοξεύει παγωμένο αέριο με ταχύ αποτελέσματα.. Ως πλεονέκτημα θεωρείται ότι δεν προκαλεί φθορές και είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού. Θεωρείται ως ο καλύτερος τύπος πυροσβεστήρα για μικρά σκάφη. Αναγνωρίζεται εύκολα γιατί η έξοδός του έχει σωλήνα με μια χοάνη.

​

Τρόπος κατάσβεσης πυρκαγιάς σε σκάφος

• Πυρκαγιά σε μηχανοστάσιο. Δεν ανοίγουμε το ταμπούκι γιατί θα μπει οξυγόνο, αλλά ρίχνουμε με τον πυροσβεστήρα επάνω στη φλόγα από την ειδική οπή πυρόσβεσης ή αν δεν υπάρχει ανοίγουμε λίγο το ταμπούκι. Η καλύτερη μέθοδος πρόληψης είναι η τοποθέτηση αυτόματου πυροσβεστήρα διοξειδίου του άνθρακα, που θα ενεργοποιηθεί όταν η θερμοκρασία στο χώρο ξεπεράσει τους 100^ο C.
• Πυρκαγιά στην ηλεκτρική εγκατάσταση. Η συνηθέστερη αιτία είναι να προέρχεται από βραχυκύκλωμα. Εδώ την καλύτερη λύση τη δίνει ο πυροσβεστήρας διοξειδίου του άνθρακα, που δεν αφήνει υπολείμματα που θα δημιουργήσουν πρόβλημα στην ηλεκτρική εγκατάσταση.
• Πυρκαγιά στην κουζίνα. Η συχνότερη αιτία είναι να έχουμε ξεχάσει σε αναμμένο μάτι τηγάνι με λάδι. Η άμεσες ενέργειες είναι η τοποθέτηση πυρίμαχης κουβέρτας και η διακοπή τροφοδοσίας με αέριο. Η φιάλη υγραερίου δεν εκρήγνυται παρά μόνο αν εκτεθεί σε πολύ υψηλή θερμοκρασία. Άλλη αιτία είναι η διαρροή αερίους από φθαρμένες σωληνώσεις. Το αέριο λόγω βαρύτητας πάει χαμηλά και δεν ανιχνεύεται εύκολα με την οσμή. Ανάβοντας τσιγάρο η φωτιά, μπορεί να προκληθεί πυρκαγιά.
• Πυρκαγιά κατά την πλήρωση του σκάφους με καύσιμα. Όταν τα καύσιμα είναι εύφλεκτα όπως η βενζίνη, πρέπει δίπλα να έχουμε πυροσβεστήρα, ένα βρεγμένο πανί, να μην καπνίζουμε και να έχουμε γειωμένη τη μάνικα για να μην δημιουργηθεί σπινθήρας από στατικό ηλεκτρισμό. Σε περίπτωση φωτιάς, πετάμε επάνω στο στόμιο το βρεγμένο πανί για να διακοπεί η φλόγα, αλλά και η ανανέωση του αέρα.

Ενέργειες πριν εγκαταλείψουμε το σκάφος

Όπως αναφέραμε και στην αρχή του άρθρου, το ασφαλέστερο μέσο για να σωθούμε είναι το ίδιο το σκάφος, και το εγκαταλείπουμε μόνο όταν μας δώσει εντολή ο κυβερνήτης, είτε γιατί βυθίζεται, είτε γιατί κινδυνεύουμε από πυρκαγιά.

Πριν εγκαταλείψουμε το σκάφος πρέπει να επικοινωνήσουμε μέσω του VHF με ΟΛΥΜΠΙΑ ΡΑΔΙΟ στο κανάλι 16 και να αναφέρουμε ότι εγκαταλείπουμε το σκάφος μας λόγω πυρκαγιάς, δίνοντας τα στοιχεία του σκάφους και τις συντεταγμένες μας. Η κλήση μας λαμβάνεται και από τα παραπλέοντα πλοία. Παράλληλα εάν το σκάφος διαθέτει συσκευή VHF με DISRESS, πατάμε το κόκκινο κουμπί, έχοντας ανοιχτό και το GPS για να πάρει τις συντεταγμένες και να εκπέμψει το σήμα. Προσοχή εάν έχουμε κλείσει γενικούς διακόπτες μπορεί να μην λειτουργεί το VHF.

Εάν δεν λειτουργεί το VHF, καλούμε από το κινητό μας το «112», που και με χαμηλό σήμα θα επικοινωνήσουμε και μπορούν να εντοπίσουν και τις συντεταγμένες μας.

Πριν εγκαταλείψουμε το σκάφος, φοράμε τα σωσίβια, βάζουμε τα κινητά σε αδιάβροχες θήκες, πετάμε στη θάλασσα επιπλέοντα αντικείμενα για να είναι εμφανής η θέση μας στην έρευνα και πέφτοντας στη θάλασσα προσπαθούμε να βρισκόμαστε κοντά ο ένας στον άλλο, χωρίς περιττές κινήσεις, περιμένοντας βοήθεια.

 Προληπτικά μέτρα πριν τον απόπλου 

Πριν τον απόπλου ελέγχουμε για τυχόν μυρουδιά από καύσιμα. Ενεργοποιούμε τη σεντίνα και ελέγχουμε αν πετάει υγρά με κηλίδες που προδίδουν καύσιμο. Πάντα πρέπει ο διακόπτης της φιάλης υγραερίου να είναι κλειστός και να ανοίγει μόνο όταν χρησιμοποιούμε τη συσκευή. Ελέγχουμε οπτικά την ηλεκτρική μας εγκατάσταση για τυχόν φθαρμένες ή οξειδωμένες επαφές ή πόλους μπαταρίας που δεν είναι στερεωμένοι σωστά, με αποτέλεσμα σε ένα κοπάνημα να δημιουργηθεί σπινθήρας.

Ελέγχουμε τη θέση και την κατάσταση των πυροσβεστήρων.

Είναι ασφαλισμένο το σκάφος μας για πυρκαγιά;

Πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι είναι καλυμμένοι με μια απλή ασφάλιση (ασφάλιση αστικής ευθύνης), που είναι υποχρεωτική για όλα τα σκάφη. Η ασφαλιστική αυτή κάλυψη αφορά φθορές προς τρίτους. Εάν θέλουμε να ασφαλίσουμε και το δικό μας σκάφος, θα πρέπει να κάνουμε «μεικτή» ασφάλιση. Θα πρέπει να εμπιστευθούμε τον ασφαλιστή μας για το συμβόλαιο που θα μας συντάξει και τις καλύψεις που θα μας παρέχει. Από προσωπική εμπειρία, δεν έχω μεικτή ασφάλιση σε οχήματα, είχα και έχω σε κάθε σκάφος που είχα, γιατί στη θάλασσα πολλές είναι οι πιθανότητες ατυχημάτων και δύσκολα (έως αδύνατο) να ξαναβρώ το κεφάλαιο για αντικατάσταση του σκάφους μου.

Δεν θα ξεχάσω όταν βρισκόμουν για συνέντευξη με τον διευθυντή κλάδου ασφάλισης σκαφών μεγάλης ασφαλιστικής εταιρίας, που εκείνη την ημέρα έδωσε μια αποζημίωση 250.000€ στον κάτοχο ενός σκάφους που έπιασε φωτιά στη μαρίνα Καλαμακίου. Επειδή γνωρίζω τον ιδιοκτήτη, κοιμόταν με τη γυναίκα του και τα παιδιά του και έπιασε φωτιά από βραχυκύκλωμα στην κονσόλα. Είδε τη φωτιά ο φύλακας, που με τις φωνές του ξύπνησαν και πρόλαβαν να σωθούν. Ο συγκεκριμένος προβληματιζόταν αν θα συνέχιζε τη μεικτή ασφάλιση και πείστηκε την τελευταία στιγμή από τον ασφαλιστή του, να τη συνεχίσει …