«Το νησί με το πετρωμένο πρόσωπο της βασιλοπούλας Πόθας»

Τα ακριβά αρώματα λένε μπαίνουν σε μικρά μπουκαλάκια. Έτσι και η Τέλενδος το νησί της πεντάμορφης Πόθας, κόρης του βασιλιά της Τελένδου, στέκει απέναντι από τις πολύβουες Μυρτιές της Καλύμνου και προσμένει αυτούς που θέλουν να την ανακαλύψουν, έστω και για λίγες ώρες.

Με την κακοκαιρία «Γηρυόνη» να ξεσπά πάνω στη χώρα μας, άνοιξα το ημερολόγιο του ΝΑΥΣΙΠΟΡΟΥ μου και έπεσα πάνω στην Τέλενδο, στο νησί που είχα επισκεφτεί για μια ακόμα φορά, το περασμένο καλοκαίρι. Αμέσως στο νου μου ήρθε μια πρωινή εικόνα σε σκηνικό Αγγελόπουλου, με το πούσι να έχει καλύψει τα πάντα και τα άλμπουρα από τα σκάφη φαίνονταν σαν σκιές στον ορίζοντα. Μαζί σας και τούτη τη φορά, θα ανακαλύψουμε τις ομορφιές του μικροσκοπικού, αλλά όμορφου αυτού νησιού. Ας αποδράσουμε από τους ρυθμούς της σύγχρονης εποχής, αφήνοντας πίσω προβλήματα και σκέψεις και ας παραδοθούμε στον ήπιο ρυθμό της Τελένδου και ας απολαύσουμε στιγμές απόλυτης γαλήνης.

Έτσι φαίνεται από την Κάλυμνο η Τέλενδος.

Περνάμε την Κάλυμνο

Πλέοντας στις δυτικές ακτές της Καλύμνου δυτικά μας βλέπουμε βόρεια μια υψηλή βουνοκορφή τη Ράχη, που στην ανατολική πλευρά της νότιας απόληξης βρίσκεται ο οικισμός της Τελένδου. Το νησί δημιουργήθηκε το 554 μ.χ. όταν ένας μεγάλος σεισμός το χώρισε από τη γειτονική Κάλυμνο. Πριν το σεισμό στο στενό ήταν χτισμένη η παλιά πόλη Ποθαία, που χάθηκε στο ρήγμα που δημιουργήθηκε. Ο μοναδικός οικισμός του νησιού, ένα χαρακτηριστικό ψαροχώρι, απομονωμένο από τη γειτονική Κάλυμνο, κατάφερε να διατηρήσει την ομορφιά του και να μην αλλοτριωθεί από αμερικανόφερτη κουλτούρα της γειτονικής Καλύμνου. Ο οικισμός έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέος από το Υπουργείο Πολιτισμού. Εδώ δεν υπάρχουν δρόμοι και αυτοκίνητα, μόνο πεζόδρομοι και μονοπάτια που σε οδηγούν σε όλο το νησί. Η νοτιοανατολική πλευρά του νησιού είναι κατοικημένη, και το μικρό λιμάνι βρίσκεται νοτιοανατολικά του οικισμού. Απέναντι τα επιβλητικά ψηλά και γυμνά και απόκρημνα βράχια της Καλύμνου και που καταλήγουν στις Μυρτιές και το Μασούρι, τα δυο παραλιακά θέρετρα της Καλύμνου από όπου ξεκινούν καραβάκια που φέρνουν καθημερινά τους τουρίστες στην Τέλενδο. Η πρώτη εικόνα του γαλήνιου οικισμού θα μας μαγέψει. Προβλήτες κάθετες για να μπορούν να δέσουν τα σκάφη, μιας και τα νερά δεν έχουν βάθος. Συνήθως δένω στη νοτιότερη κάθετη προβλήτα που τα νερά είναι πιο βαθιά.

 Ξεκινάμε την εξερεύνησή μας στον οικισμό. Το μικρό mini market «η Ωραία Τέλενδος», με το νησί ζωγραφισμένο στην ταμπέλα είναι ένα από τα πρώτα που θα συναντήσουμε. Ο Πανορμίτης, ένας 75άχρονος παλιός σφουγγαράς κάθεται έξω από το μπακάλικό του. Μπροστά στο μικρό ντοκάκι δεμένο το ξύλινο τρεχαντήρι του, είναι αυτό με το οποίο μεταφέρει τα εμπορεύματα απέναντι από την Κάλυμνο αλλά και τα αλιεύματά του. Μια φιγούρα πολύ χαρακτηριστική με τα σγουρά του μαλλιά και τα μαύρα γένια και που δεν δείχνει καθόλου τα χρόνια του. Σαν καθίσουμε δίπλα του θα μας φιλέψει και έχει πολλά να μας εξιστορήσει, για τη ζωή του. Από μικρός λάτρεψε τη θάλασσα και γρήγορα βρέθηκε μαζί με τους μεγαλύτερους να ψαρεύει σφουγγάρια, χωρίς όμως σκάφανδρο, παρά μόνο με ελεύθερη αναπνοή, κατέβαινε μέχρι τα 30-35 μέτρα. Αυτούς που κατέβαιναν μέχρι 25 μέτρα τους έλεγαν «ρηχύτες» και αυτούς που έφταναν μέχρι τα 50-60 μέτρα «βαθύτες».

Όταν έφευγαν για σφουγγάρια, υπήρχε ένα μεγάλο καΐκι 18-20 μέτρα η «Μπρατσέρα», που κουβάλαγε εφόδια, ένα άλλο η «Κουμπάνια» για τα φαγώσιμα με τους μαγείρους και δυο μικρότερα μηχανοκίνητα που κουβάλαγαν τους «μηχανικούς». Μηχανικοί ήταν οι δύτες με σκάφανδρο που είχε καθένας επάνω στην Κουμπάνια, 3-4 άτομα για «κουμάντο». Στην αρχή τα σφουγγάρια τα έβγαζαν μόνο με τα χέρια και από το 1953 έβαλαν ξύστρες. Για σφουγγάρια πήγαιναν από Μάιο μέχρι και Οκτώβρη και λόγω των μεγάλων κινδύνων ένα 20% από τους δύτες δεν επέστρεφε πίσω. Δυστυχώς επειδή πληρώνονταν με το κιλό, παίρνοντας το 45 με 50% της αξίας των σφουγγαριών, τους έκλεβαν στο ζύγι ή πολλούς του έπνιγαν οι καπεταναίοι για να μην τους πληρώσουν, σκληρές ιστορίες συνηθισμένες όμως εκείνα τα χρόνια. Θα μας δείξει πώς να ξεχωρίσουμε το καλό σφουγγάρι, που όσο πιο μικρές τρύπες έχει τόσο πιο καλό είναι, αλλά και όσο λιγότερα χημικά έχει τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια της ζωής του. Πονεμένος από το χαμό της γυναίκας του πριν 30 χρόνια και ενός 33χρονου λεβέντη, αποφάσισε να εγκαταλείψει τα σφουγγάρια και να μείνει μόνιμα στο νησί. Μας έλεγε για τα κτίσματα από τη βυθισμένη πολιτεία που έχει δει στα ρηχά νερά του διαύλου Ιστορίες για τους καιρούς που βγάζει το χειμώνα όταν έχει δυνατό νοτιά και η θάλασσα μπαίνει στα σπίτια.

Τον αφήνουμε για να συνεχίσουμε το περπάτημά μας στον πεζόδρομο, δίπλα σε μικροσκοπικά σπίτια με μπλε πορτοπαράθυρα και ταβερνάκια. Κάποια απ αυτά ακουμπάνε στη θάλασσα. Μικρές προβλήτες μπροστά στα σπίτια για να δένουν τις ψαρόβαρκές τους και τα δίχτυα κρεμασμένα για να στεγνώσουν με τις ελληνικές σημαίες πάνω σε κορμούς δέντρων, στηριγμένων στα βράχια της θάλασσας. Στο διάβα μας συναντάμε και ένα μικρό «ιδιωτικό λιμανάκι», μπροστά στο σπίτι ενός ψαρά. Αν είμαστε τυχεροί θα συναντήσουμε ηλικιωμένες γυναίκες με ανοιχτόχρωμες ρόμπες και τα χαρακτηριστικά μεγάλα μαντήλια- καπέλα να πηγαίνουν κάνοντας κουπί βόλτα με το μικρό βαρκάκι τα εγγονάκια τους. Ακόμα και να μην πεινάμε, δεν μπορούμε να αντισταθούμε στις προκλητικές μυρουδιές από τα ψημένα ψαρικά που βγαίνουν από τα ταβερνάκια.

Συνεχίζοντας το περπάτημα στον πλακόστρωτο δρόμο, χωρίς ενόχληση από αυτοκίνητα μιας και δεν υπάρχουν στο νησί, θα συναντήσουμε στο τέλος σχεδόν του οικισμού την Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Αγίου Βασιλείου, και από κάτω μια μεγάλη αμμουδένια παραλία, με τα στοιχισμένα και ασβεστοβαμμένα αρμυρίκια να μας προσφέρουν τη φυσική σκιά. Στην Παλαιοχριστιανική Περίοδο (4ος – 7ος μ. Χ. αιώνας) η Τέλενδος γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, όπως πιστοποιεί ο μεγάλος αριθμός των υπαρχόντων μνημείων που αποτελείται από σπίτια, εκκλησίες, λουτρά και τάφους. Οι Παλαιοχριστιανικές εκκλησίες της είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές σε μέγεθος και ποικιλία αρχιτεκτονικών τύπων και περιλαμβάνουν κτίσματα και βαπτιστήρια. Ο Άγιος Βασίλειος μάλιστα είναι μεγαλύτερος σε διαστάσεις από όλες τις άλλες παλαιοχριστιανικές εκκλησίες της Καλύμνου. Αύτη η εκκλησία διατηρείται μέχρι το ύψος της στέγης και σε απόσταση λίγων μέτρων ανατολικά του Αγίου Βασιλείου βρίσκονται τα ερείπια του λουτρώνα του ναού. Συνεχίζοντας τη διαδρομή επί του παραλιακού μονοπατιού φτάνουμε στο συγκρότημα του Παλαιοχριστιανικού λουτρού και του ναϋδρίου του Αγίου Χαραλάμπους.

Συνεχίζοντας το μονοπάτι βόρια περνάμε τη μοναδική ξενοδοχειακή μονάδα του νησιού «Πόρτο Πόθα», που δένει απόλυτα με το περιβάλλον. Μετά από εδώ το μονοπάτι γίνεται δύσκολο και στενό, και μας οδηγεί σε δυο απομονωμένες παραλίες Πόθα και Paradise, όπου επιτρέπεται να χαρεί κάποιος τη θάλασσα έτσι όπως τον γέννησε η μάνα του, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα και χωρίς να ενοχλούν κανένα. Μια επιγραφεί προειδοποιεί τους επισκέπτες ότι «Απαγορεύεται το μαγιό και η φωτογράφηση».

Αν μεσημεριάσει και θέλουμε σκιά, περπατάμε μέσα από τον οικισμό προς τα δυτικά. Όμορφα σπιτάκια πλημυρισμένα από λουλούδια στις αυλές, καφενεδάκια και ταβέρνες χωμένες κάτω από μεγάλες βουκαμβίλιες που δημιουργούν στοές, θα μας δροσίσουν. Κάπου θα συναντήσουμε και τον Οδυσσέα, τη μασκότ του νησιού ένα γάιδαρο. Και αν ακούσουμε τον ήχο από το χτύπημα του αργαλειού θα συναντήσουμε κάποια γυναίκα να υφαίνει και θα είναι μια από τις πολλές γυναίκες που ακόμα υφαίνουν, σαν την Στάσα Κουτούζη ή την Πετρούλα Γλυνάτση που κουβεντιάζοντας μαζί τους θα μάθουμε και θα δούμε πως φτιάχνονται οι κουρελούδες.

Και αν συνεχίσουμε ανηφορίζοντας το μονοπάτι ανάμεσα σε πικροδάφνες, περνώντας από την εκκλησία του χωριού της Κοίμησης της Θεοτόκου και το Δημοτικό σχολείο με ένα - δυο μαθητές, θα βρεθούμε στην νοτιοδυτική πλευρά του νησιού και θα δούμε από ψηλά την παραλία Χοχλάκα, με βότσαλο και τα καταγάλανα νερά.

Αν θέλουμε όμως να ξαπλώσουμε και να δροσιστούμε κάτω από πεύκα, συνεχίζουμε νότια, όπου θα βρεθούμε σε ένα πευκώνα. Εκεί βρίσκεται η περιοχή Θολάρια. Όλη η νοτιοανατολική πλευρά του νησιού είναι γεμάτη παλιά κτίσματα από Παλαιοχριστιανικές εκκλησίες και την Παλαιοχριστιανική Νεκρόπολη που αποτελείται από δέκα υπέργειους κεραμοσκεπείς τάφους. Μαύρα κοράκια ξεπετάγονται μέσα από τα Παλαιοχριστιανικά αυτά κτίσματα και δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μοναδική.

ο Πανορμίτης μου εξηγεί πως να ξεχωρίζω τα σφουγγάρια

Λίγο πιο κάτω συναντάμε με νοτιοδυτική κατεύθυνση, μια πολύ καλά προστατευμένη από βοριάδες αμμώδη παραλία του Πνιγμένου, με δυο θεόρατα αρμυρίκια να προσφέρουν άπλετη σκιά.

Πριν αρχίσει να πέφτει ο ήλιος περπατάμε δυτικά, νοτιότερα από την παραλία Χόχλακα εκεί που στα ριζά της θάλασσας, βρίσκεται κουρνιασμένο στα βράχια το εκκλησάκι του Άη Γιώργη. Περπατώντας ανάμεσα σε μισογκρεμισμένες Παλαιοχριστιανικές εκκλησιές, βλέπουμε ένα μικρό καμπαναριό και κατεβαίνοντας αρκετά λαξεμένα στο βράχο σκαλοπάτια, βρισκόμαστε σε ένα καλά κρυμμένο ξωκλήσι του Άη Γιώργη, με την εικόνα τουλάχιστον 110 ετών. Η θάλασσα σκάει δίπλα του, πάνω στα άγρια βράχια. Αριστερά από το καμπαναριό χωμένο μέσα σε ένα βαθούλωμα ένα αρχαίο θέατρο χωρίς ίχνη από μάρμαρα, μιας και τα έχουν πάρει για να χτίσουν.

Και όταν ο ορίζοντας αρχίζει να παίρνει τα όμορφα χρώματα του δειλινού, καθόμαστε ψηλά δίπλα στο καμπαναριό στην τοποθεσία Γαδουρόραχη. Μπροστά μας δυτικά δυο - τρείς βραχονησίδες τα Πανωνήσια, μπαίνουν ανάμεσα σε μας και στον ήλιο που πάει να δύσει, που δίνει στη θάλασσα και στα βράχια εκπληκτικά χρώματα. Αν το βλέμμα μας ταξιδέψει ως το περίγραμμα του βουνού με ύψος 450 μέτρα, θα ανακαλύψουμε ότι απεικονίζει το κεφάλι μιας κοπέλας ξαπλωμένης, με το πηγούνι της να φθάνει μέχρι τη θάλασσα. Είναι εκπληκτικό το θέαμα ιδιαίτερα στο σούρουπο, που δεν μπορούμε να πιστέψουμε, ότι δεν έχει λαξέψει τα βράχια ανθρώπινο χέρι. Η παράδοση λέει ότι είναι το κεφάλι της βασιλοπούλας Ποθαίας, που ο πατέρας της δεν την άφηνε να παντρευτεί το βασιλόπουλο Ανδρόνικο από το Καστέλλι της Καλύμνου και θέλησε να σκοτωθεί πέφτοντας από ψηλά. Από τότε το πρόσωπο της όμορφης βασιλοπούλας έμεινε πετρωμένο στην πλαγιά του βουνού με τα μαλλιά της χυμένα στους γκρεμούς, να μας θυμίζει πως υπάρχει τόσο μεγάλη αγάπη που να μένει αιώνια.

Μόλις πέσει η νύχτα οι περισσότεροι τουρίστες που έρχονται με τα καΐκια από την Κάλυμνο επιστρέφουν, δίνοντάς μας την ευκαιρία να μείνουμε με τους ντόπιους και τους λιγοστούς ψαγμένους τουρίστες που μένουν στο νησί, και να απολαύσουμε την ηρεμία και την ησυχία, μακριά από τα πολύβουα χωριά απέναντι της Καλύμνου που ιεροσυλούν στέλνοντας το έντονο μπάσο από τα μπαράκια τους. Να συζητήσουμε με παλιούς ψαράδες και σφουγγαράδες και να ακούσουμε ιστορίες θαλασσινές χωρίς τελειωμό, μιας και αυτοί να ευχαριστιούνται την κουβέντα. Στο μέρος αυτό πραγματικά μπορεί κανείς να βρει τη νιρβάνα της χαλάρωσης, του διαλογισμού και της δημιουργίας ιδιαίτερα μετά το ηλιοβασίλεμα όταν όλα ηρεμούν. Ένα νησί που εμπνέει κάθε καλλιτεχνική δημιουργία γιατί ξεφεύγει από τους σύγχρονους ρυθμούς. Οι ντόπιοι θα μας χαιρετούν εγκάρδια, δείχνοντας ότι δεν έχουν αλλοτριωθεί ακόμα από τον τουρισμό.

Και αν μας αρέσει και η ορειβασία, από την παραλία paradise, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ανεβούμε πάνω στο ψηλό βουνό που στα 250 μέτρα υψόμετρο θα συναντήσουμε μετά από μια ώρα ανάβαση, τον Άγιο Κωνσταντίνο μέσα σε έναν οχυρωμένο οικισμό, και να απολαύσουμε τη μοναδική πανοραμική θέα που μας προσφέρει η περιοχή με τα ψηλά, παρατηρώντας τα άγρια και γυμνά βουνά της Καλύμνου που καταλήγουν στη θάλασσα καθώς και τα χωριά της Αργινώντα, Εμποριό, Μυρτιές και Μασούρι καθώς και βόρια τη Λέρο. Εδώ δεν ακούμε τίποτα περισσότερο από το θρόισμα του αέρα και το κράξιμο από τα χιλιάδες πουλιά που κουρνιάζουν ανενόχλητα στα απάτητα βράχια. Τους Αιγαιόγλαρους να γεννάνε ανενόχλητοι προστατευόμενοι από τα βράχια, μιας και όλο το νησί έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα NATURA 2000.

Τα σκουπίδια φορτώνονται σε μια λάντζα-σκουπιδιάρα, που ρυμουλκείται από καΐκι, για να πάει ως την Κάλυμνο

Εδώ κάποτε ήταν ο κραταιός βυζαντινός οχυρωματικός οικισμός της Τελένδου, τον 7^ο μ.χ. αιώνα. Τα κάστρα χτισμένα πάνω σε απόκρημνα βράχια που δεν επέτρεπαν σε κανένα να τα περάσει. Και αν περπατήσουμε ανάμεσα στα χαλάσματα των σπιτιών θα δούμε πολλές στέρνες που είχαν για να αντέχουν σε πολυήμερες πολιορκίες, και μπορεί να ταξιδέψουμε νοερά πίσω στα χρόνια εκείνα που από το φόβο των πειρατών οχυρώνονταν μέσα στο κάστρο μέχρι που έφυγαν οι άραβες και οι κάτοικοι κατέβηκαν στην παραλία. Η διαδρομή για να ανέβει κάποιος στο κάστρο είναι περίπου μια ώρα και σε αυτό το τόσο μικρό νησί υπάρχουν 96 διαδρομές για πεζοπορία αλλά και ορειβασία.

Αν βρεθούμε 15αύγουστο μη χάσουμε το πανηγύρι που γίνεται στο νησί και που όλες οι ταβέρνες φέρνουν λύρες, βιολί, λαούτο και τσαμπούνες και γίνεται ξέφρενος χορός.

Αυτό που σε εντυπωσιάζει ιδιαίτερα στο νησί είναι η μεγάλη καθαριότητα που επικρατεί παντού και η καλοσύνη των ανθρώπων που διατηρούν ακόμα τις ανθρώπινες σχέσεις και να είναι φιλικότατοι με τους επισκέπτες. Στο μέρος αυτό μπορεί κανείς να βρει τη νιρβάνα της χαλάρωσης, του διαλογισμού και της δημιουργίας ιδιαίτερα μετά το ηλιοβασίλεμα όταν όλα ηρεμούν. Υπάρχουν αρκετές παραλίες στο νησί και είναι όλες προσβάσιμες με τα πόδια. Και αν συνηθισμένος από την έντονη ζωή της πόλης αποζητήσεις για λίγο την έντονη διασκέδαση, απέναντι στις Μυρτιές σε περιμένουν τα μπαράκια να ξεφαντώσεις.

  ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΑΥΤΙΛΛΟΜΕΝΟΣ  

Η Τέλενδος είναι ένα μικρό νησί μόλις ½ μίλι ανατολικά της Καλύμνου και η προσέγγιση γίνεται από την ανατολική πλευρά. Επικοινωνεί κάθε ½ ώρα με τις Μυρτιές το λιμανάκι της Καλύμνου που βρίσκεται απέναντι με καραβάκια από τις 7 το πρωί μέχρι τα μεσάνυχτα. Το μικρό λιμανάκι βρίσκεται νότιο ανατολικά, και υπάρχουν αρκετές μικρές προβλήτες κάθετα στα σπίτια. Στο νησί δεν μένουν το χειμώνα πάνω από 40 κάτοικοι. Τα νερά από την ανατολική πλευρά δεν είναι ιδιαίτερα βαθιά και χρειάζεται κάποια προσοχή κατά την προσέγγιση. Γύρω από το νησί δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι κίνδυνοι παρά μόνο πλησίον των ακτών.