Τελευταία συνεχώς βλέπουμε στο διαδίκτυο και στα μέσα ενημέρωσης φωτογραφίες με υδροσίφωνες. Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο στάθηκε ένα ερώτημα της καπετάνισσάς μου: «Στην κλιματική αλλαγή οφείλεται η εμφάνιση Υδροσιφώνων στην Ελλάδα και πόσο επικίνδυνοι είναι για μας που ταξιδεύουμε πολύ καιρό στη θάλασσα». Η απορία της ήταν και απορία δική μου και φυσικά απαντήσεις σε τέτοια θέματα παίρνει κανείς τεκμηριωμένα από ειδικούς. Απευθύνθηκα στον διακεκριμένο Σταύρο Ντάφη, Φυσικό-Μετεωρολόγο και Υποψήφιο Διδάκτορα στην Πολυτεχνική Σχολή Παρισίων, στο Εργαστήριο Δυναμικής Μετεωρολογίας. Παράλληλα είναι και επιστημονικός Συνεργάτης του δικού μας METEO, του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ/ΙΕΠΒΑ/meteo.gr).
Μέσα από τη συνέντευξη, μάθαμε ότι η συχνή προβολή τελευταία τέτοιων φαινομένων στα μέσα ενημέρωσης, οφείλεται στην δυνατότητα άμεσης καταγραφής των φαινομένων από τα smartphones που όλοι πλέον διαθέτουμε και δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων ετών. Παίρνουμε απαντήσεις για τις ταχύτητες ανέμου που μπορεί να αναπτύξουν, το πόσο επικίνδυνοι είναι για τα σκάφη καθώς επίσης και κάτω από ποιες συνθήκες προκαλούνται.
Αφού ευχαριστήσουμε τον κο Σταύρο Ντάφη για τον πολύτιμο χρόνο που διέθεσε προκειμένου να ενημερώσει τους αναγνώστες μας για το φυσικό αυτό φαινόμενο. Ας προχωρήσουμε όμως στις απαντήσεις στα ερωτήματα που του θέσαμε.
Τι είναι υδροσίφωνας και πως προκαλείται;
Οι υδροσίφωνες είναι κατακόρυφες δίνες συμπυκνωμένων υδρατμών που προεξέχουν από τη βάση καταιγιδοφόρων νεφών και αλληλεπιδρούν με μια υδάτινη επιφάνεια.
Διπλός Υδροσίφωνας ανατολικά του Πηλίου
Οι Υδροσίφωνες εμφανίστηκαν τελευταία στην χώρα μας;
Από τα αρχαία χρόνια γνωρίζουμε τη δημιουργία υδροσιφώνων στην Ελλάδα, καθώς οι αρχαίοι πίστευαν ότι αποτελούσαν δαιμονικά στοιχεία και ένα είδος τιμωρίας των θεών. Ο Αριστοφάνης στο θεατρικό έργο του «Βάτραχοι» κάνει αναφορά σε δαίμονα, ο οποίος πολέμησε του Θεούς χρησιμοποιώντας έναν σίφωνα. Στο Βυζάντιο υπάρχει ένα πλήθος χειρόγραφων αναφορών για στήλες ύδατος που προκαλούσαν καταστροφές σε πλοία και λιμάνια της Μεσογείου, ενώ από το τέλος του 19ου αιώνα καλλιτέχνες της Βενετοκρατούμενης Ελλάδας, ζωγράφιζαν σε πίνακες τοπία με σίφωνες, κυρίως πάνω από τη θάλασσα.
Σε τι διαφέρει ο υδροσίφωνας από τον ανεμοστρόβιλο;
Αν και έχουν αρκετές ομοιότητες με τους ανεμοστρόβιλους, δηλαδή τους σίφωνες πάνω από την ξηρά, τις περισσότερες φορές έχουν διαφορετικούς μηχανισμούς δημιουργίας.
Οι ανεμοστρόβιλοι παράγονται από βίαιες καταιγίδες, από νέφη σωρειτομελανιών όταν επικρατούν ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες, όπως μεγάλη αστάθεια, δηλαδή απότομη πτώση της θερμοκρασίας με το ύψος και ισχυροί ή θυελλώδεις άνεμοι χαμηλά στην τροπόσφαιρα. Οι περισσότεροι υδροσίφωνες παράγονται επίσης από τα καταιγιδοφόρα νέφη «σωρειτομελανίες» αλλά οι ιδανικές συνθήκες για τη δημιουργία τους είναι η επικράτηση ασθενών ανέμων χαμηλά, κοντά στην επιφάνεια του νερού και ειδικά μετά τη λήξη της βροχόπτωσης. Υπάρχουν και υδροσίφωνες που δημιουργούνται όπως ακριβώς οι ανεμοστρόβιλοι, και πρόκειται για τους πιο ισχυρούς, που ονομάζονται «μεσοκυκλωνικοί υδροσίφωνες» αλλά είναι οι πιο σπάνιοι στη χώρα μας.
Οι υδροσίφωνες έχουν ίδιες ταχύτητες ανέμου με τους ανεμοστρόβιλους και πόσο επικίνδυνοι είναι για τα μικρά σκάφη;
Από μετρήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στους τροπικούς και στις ΗΠΑ, οι υδροσίφωνες εκτιμάται ότι μπορούν να παράγουν ταχύτητες ανέμου παρόμοιες με τους ανεμοστρόβιλους, αλλά τις περισσότερες φορές η ταχύτητα ανέμων σε μια ακτίνα περί τα 100 μέτρα από το κέντρο τους δεν ξεπερνά τα 150 km/h. Οι άνεμοι αυτής της έντασης μπορεί να είναι ιδιαίτερα καταστροφικοί για μικρά πλοιάρια και για τις ακτές που πλήττουν, επομένως συνιστάται η απομάκρυνση των παρατηρητών αν ένας υδροσίφωνας κινείται προς το μέρος τους. Συνήθως οι υδροσίφωνες κινούνται με χαμηλή ταχύτητα, περί τα 10-20 km/h ακολουθώντας τη μέση ροή των ανέμων και την πορεία του νέφους που τους δημιουργεί και δεν είναι απαραίτητο να σημειώνεται βροχόπτωση ή ηλεκτρική δραστηριότητα. Η διάρκειά τους κυμαίνεται μεταξύ μερικών δευτερολέπτων έως και 30 λεπτών, και αν δημιουργηθούν κοντά στην ακτή μπορεί να μετατραπούν σε ανεμοστρόβιλους που όμως εξασθενούν γρήγορα.
Μπορούμε να προβλέψουμε την έλευση επερχόμενου Υδροσίφωνα, ποιες ώρες της μέρας εμφανίζονται και ποια η συχνότητά τους;
Ένας εύκολος τρόπος εντοπισμού των περιοχών που πιθανόν να δημιουργηθεί υδροσίφωνας τα αμέσως επόμενα λεπτά είναι η παρακολούθηση των νεφώσεων σε χαμηλό ύψος που έχουν σχήμα χωνιού ή προβοσκίδας, τα οποία δεν είναι απαραίτητο να έρθουν σε επαφή με το νερό (Εικόνα 2). Πολλές φορές παρατηρούνται αυτά τα νέφη-χωνιά (funnel clouds) αλλά θα δημιουργηθεί υδροσίφωνας μόνο αν υπάρξει ανατάραξη της επιφάνειας του νερού με ταυτόχρονη μείωση του ύψους της βάσης των νεφών (Εικόνα 2 και 3). Οι υδροσίφωνες μπορούν να εμφανιστούν σε ζεύγη («δίδυμοι υδροσίφωνες») ή και σε μεγάλο αριθμό ταυτόχρονα («οικογένεια υδροσιφώνων» Εικόνα 4). Τον Σεπτέμβριο του 2006 μέσα σε μόλις ένα 24ωρο καταγράφηκαν 30 υδροσίφωνες μεταξύ Ηρακλείου και νήσου Ντίας.
Στην Ελλάδα καταγράφουμε κάθε χρόνο περίπου 100 υδροσίφωνες αλλά είναι δύσκολο να κατασκευάσουμε την κλιματολογία τους για τη χώρα μας, μιας και αποτελούν ιδιαίτερα τοπικά φαινόμενα, μερικές φορές δύσκολα αντιληπτά αν υπάρχει βροχόπτωση. Επιπρόσθετα, σπάνια δεχόμαστε αναφορές για υδροσίφωνες μακριά από τις ακτές και φυσικά τις βραδινές ώρες είναι ακόμη πιο δύσκολο να παρατηρηθούν.
Ο χάρτης της Εικόνας 4 δείχνει τις περιοχές όπου έχουμε καταγράψει υδροσίφωνες και ανεμοστρόβιλους στην Ελλάδα την περίοδο 2000-2019. Υπάρχουν περιοχές όπου έχουμε μεγάλο αριθμό καταγραφών, όπως για παράδειγμα στην Κέρκυρα, στην Δυτική Πελοπόννησο, τη Ρόδο και τη Βόρεια Κρήτη. Σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν πολλοί ερασιτέχνες μετεωρολόγοι που μας αναφέρουν με λεπτομέρειες τα χαρακτηριστικά των σιφώνων, καθώς υπάρχουν και εγκατεστημένες κάμερες καιρού κοντά στις ακτές που καταγράφουν υδροσίφωνες. Οι καταγραφές που συλλέγουμε δηλαδή επηρεάζονται άμεσα από τον πληθυσμό και το ενδιαφέρον που δείχνουν οι παρατηρητές για δημοσίευση εικόνων και βίντεο. Πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την άμεση διάδοση της πληροφορίας και τα χρησιμοποιούμε ως εργαλεία για την καταγραφή υδροσιφώνων.
Οι υδροσίφωνες προκαλούν συνήθως καταστροφές;
Οι πληροφορίες που συλλέγουμε, αφορούν και τις πιθανές καταστροφές που προκαλούν οι υδροσίφωνες σε πλεούμενα και τις ακτές που επηρεάζουν. Στις 18 Οκτωβρίου 1934, ένας υδροσίφωνας δημιουργήθηκε κοντά στην Ιθάκη και κινούμενος ανατολικά προς τον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας, βγήκε στην ακτή και προκάλεσε σοβαρές καταστροφές, οδηγώντας στον θάνατο 3 ανθρώπους και τραυματίζοντας άλλους 39. Στις 28 Φεβρουαρίου 2004 ένα αγοράκι σκοτώθηκε σε παραλία της Πιερίας όταν υδροσίφωνας - βγαίνοντας στην ακτή - παρέσυρε πάνω του μια ξύλινη βάρκα.
Τον Οκτώβριο του 1951 και τον Δεκέμβριο του 2002 στο χωριό Αλώνα Φλώρινας και στην Κορώνα Κιλκίς αντίστοιχα, σημειώθηκε βροχόπτωση ψαριών έπειτα από υδροσίφωνες στις λίμνες Πρέσπες και Δοϊράνη, κάτι που έχει παρατηρηθεί και σε πολλές άλλες χώρες.
Σε ποιες περιοχές και ποιες εποχές, εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα Υδροσίφωνες;
Όπως βλέπουμε και στον χάρτη, μεγάλη συχνότητα αναφορών για υδροσίφωνες δεχόμαστε από τις βόρειες ακτές της Κρήτης, τη Ρόδο, τη Δυτική Ελλάδα και ιδιαίτερα μεταξύ Θεσπρωτίας και Κέρκυρας. Η τοπογραφία έχει άμεση επιρροή στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία και είναι φυσικό κάποιες περιοχές να ευνοούν τη δημιουργία υδροσιφώνων περισσότερο από άλλες.
Υδροσίφωνες δημιουργούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με έξαρση τους φθινοπωρινούς μήνες όταν η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ επιφάνειας της θάλασσας και του υπερκείμενου ατμοσφαιρικού αέρα, δηλαδή η αστάθεια, είναι μεγάλη.
ο κος Σταύρος Ντάφης, Φυσικός-Μετεωρολόγος
Υπάρχει δυνατότητα πρόβλεψης εμφάνισης Υδροσιφώνων;
Πλέον είμαστε σε θέση να προβλέπουμε με σχετική ακρίβεια την εκδήλωση καταιγίδων πάνω από ξηρά και θάλασσα και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών /meteo.gr ερευνούμε τις ευνοϊκές συνθήκες για τη δημιουργία υδροσιφώνων με σκοπό τη δημιουργία εργαλείων πρόγνωσης αυτών των φαινομένων. Για την ώρα, δεν υπάρχει κάποιο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τη δημιουργία σιφώνων, αλλά ευελπιστούμε στο μέλλον η πολιτεία να το θέσει στις προτεραιότητές της. Χρειαζόμαστε τη συμβολή όλων για την καταγραφή των υδροσιφώνων και παρακαλούμε όσους έχουν φωτογραφίσει ή βιντεοσκοπήσει υδροσίφωνες, να επικοινωνήσουν με το meteo.gr. Οι καταγραφές βελτιώνουν σημαντικά τις γνώσεις μας για αυτά τα ακραία, και παράλληλα, ενδιαφέροντα καιρικά φαινόμενα.